Geschiedenis van het ensemble in perspectief

De aanleiding voor het maken van de voorstelling Timon de Onsterfelijke, die een allegorie op de geschiedenis van de barokmuziek is, is het veertigjarig bestaan van het Zutphens Barok Ensemble. Het tijdsgewricht waarin dit ensemble ontstond is die van de ontdekking en bloei van de historische uitvoeringspraktijk. In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw ontstaat een generatie getalenteerde en geëngageerde musici die op zoek gaat naar de historische uitvoeringspraktijk van de oude muziek. Spil hiervan zijn Gustav Leonhardt en Nikolaus Harnoncourt. Het Leonhardt Consort speelt barokmuziek op authentieke instrumenten en vanuit origineel bronmateriaal. Het publiek is verbluft door de zeggingskracht van de muziek, maar er is ook veel kritiek op de 'krakkemikkige, valse en krakende' instrumenten. Aanvankelijk is er meer waardering voor de topuitvoeringen van een ander ensemble, Squadro Amsterdam, waarin Leonhardt samen met onder andere Frans Brüggen, Jaap Schröder en Anner Bijlsma op moderne instrumenten speelt, maar wel met historische kennis van zaken. Als deze vier musici eind jaren zestig definitief kiezen voor het oude instrumentarium, banen ze daarmee de weg voor de triomf van de authenticiteitsbeweging. De 'oudemuziekhippies' winnen een jong publiek voor zich door een combinatie van de historiserende visie van de generatie Leonhardt, vermengd met jeugdige rebellie tegen een verstard concertleven. Het gevolg is de oprichting van allerlei oudemuziekensembles en -orkesten in de jaren zeventig, de oprichting van afdelingen Oude Muziek op conservatoria en concertreeksen en muziekfestivals gewijd aan de historische uitvoeringspraktijk. Platenmaatschappijen komen met speciale reeksen opnamen, zoals Das Alte Werk. En muziekuitgeverijen verzorgen uitgaven van de 'Urtext'.

1915 Publicatie van The interpretation of the Music of the XVII en XVIII Centuries door Arnold Dolmetsch. 1955 Oprichting van het Leonhardt Consort door Gustav Leonhardt. 1958 Uitgave van Das Kantatenwerk, alle Bachcantates door Concentus Musicus Wien (Leonhardt en Harnoncourt). 1964 Musica Antiqua Brugge (Internationale Muziekdagen), inmiddels het langstlopende festival oude muziek. 1970 Oprichting van Musica Antiqua Amsterdam door Ton Koopman. 1970/1971 Conservatorium Den Haag krijgt een afdeling Oude Muziek. 1970 Oprichting van Collegium Vocale Gent door Philippe Herreweghe. 1971 Oprichting Huelgas Ensemble door Paul van Nevel. 1972 Uitvoering van de eerste Johannes Passion 'á l'ancienne' door Musica Antiqua en Collegium Vocale Gent. 1972 Oprichting van La Petite Bande door Sigiswald Kuijken en Gustav Leonhardt. 1972 Oprichting van Stichting Muziekhistorische Uitvoering (STIMU) in Utrecht. 1974 Oprichting Camerata Trajectina, gespecialiseerd in Nederlandse oude muziek. 1979 Oprichting van Amsterdam Baroque Orchestra door Ton Koopman. 1981 Oprichting van het Orkest van de Achttiende Eeuw door Frans Brüggen en Lucy van Dael. 1982 Eerste Festival Oude Muziek in Utrecht. 1983 Oprichting van het Zutphens Barok Ensemble.

Ook onder amateurmuzikanten is er vanaf de jaren zestig groeiende belangstelling voor renaissance- en barokmuziek. De blokfluit wordt populair, mede geïnspireerd door het virtuoze spel van Frans Brüggen, maar ook andere 'oude' instrumenten zoals de gamba en het klavecimbel vinden steeds meer beoefenaars. Strijkers zetten darmsnaren op hun cello of viool en violisten spelen zonder kinhouder en schoudersteun. Een organisatie als Huismuziek is ook actief op dit gebied en organiseert naast samenspelmogelijkheden onder andere ook instrumentenbouw. In de jaren zeventig komen er zelfs klavecimbel bouwpakketten te koop. In deze stormachtige periode, enkele jaren na de oprichting van Amsterdam Baroque Orchestra en het Orkest van de Achttiende Eeuw, richt een aantal oude-muziek-liefhebbers in 1983 het Zutphens Barok Ensemble op. Uit de statuten: DOEL: Artikel 2. De vereniging stelt zich onder meer ten doel: 2.1. voorwaarden te scheppen, die het mogelijk maken oude muziek historisch zo verantwoord mogelijk ten uitvoer te brengen; 2.2. zoveel mogelijk liefhebbers van oude muziek met elkaar en met die muziek in contact te brengen.
Het echte begin was iets eerder: begin jaren tachtig wilden drie professionele muzikanten een (begeleidings)barokorkest oprichten. Dit waren Rudi van Straten (organist), Lida Dekkers (zangeres) en Henriëtte Bakker (blokfluitiste en fagottiste). Zij riepen goede amateurmusici op en benaderden enkele spelers. In september 1981 schreven Rudi van Straten en Gert Oldenbeuving (organist en beiaardier in o.a. Zutphen) de oprichtingsbrief om onder meer een begeleidingsorkest voor de Zutphense Cantorij te vormen. Daarmee was informeel het Zutphens Barok Ensemble geboren. In december 1981 vond het eerste concert plaats. In 1983 werd de formele stap gezet naar de notaris en werd de vereniging Vrienden van het Zutphens Barok Ensemble opgericht.

Ensemble in de beginjaren

Rudi van Straten dirigeerde het Zutphens Barok Ensemble gedurende ongeveer vijftien jaar. Naast enkele studenten en beginnende professionals speelden enkele zeer goede amateurmusici mee. Het ensemble/orkest bestond toen vooral uit dertigers die enorm gedreven waren om de oude muziek in orkestverband te verkennen. De groep was niet zo groot en naast een vaste kern speelden sommigen soms wel en soms niet mee. Na verloop van tijd werd er niet meer bij iemand thuis gerepeteerd, maar in de St. Elisabethkapel in Zutphen.

Rudi had door zijn werk als adviseur bij restauratie van historische orgels veel contacten, ook in het buitenland. Mede daardoor zijn in de eerste jaren van het Zutphens Barok Ensemble diverse internationale muziekreizen gemaakt, met als een van de hoogtepunten de concerttour in Noorwegen in 1992 op uitnodiging van de gemeente Stavanger. Violiste Arwen Bouw kwam rond 1993 het ensemble versterken, vooral om de strijkers te coachen. In 1998 stopte Rudi van Straten met het dirigeren van het ensemble en nam Arwen de positie van dirigent/coach/concertmeester in. In de bijna twintig jaar waarin zij het ensemble leidde, heeft het orkest veel meegemaakt. Het Zutphens Barok Ensemble was voor velen een vriendenclub of zelfs een tweede familie. Gekscherend noemden we onszelf wel eens het Zutphens Eet en Barok Ensemble. Enkele hoogtepunten: de concertreis naar Wolfsburg (1998), deelname aan het Festival Oude Muziek in Hoorn (2000), uitvoering van de Markus Passie van Bach o.l.v. Gijs Leenaars (2002), uitwisselingsproject met een koor in Shrewsbury in 2002, de jaarlijkse nieuwjaarsconcerten in de St. Janskerk in Zutphen, uitvoering van King Arthur van Purcell (2005), twee keer een samenwerking met dansgroep Triomphe & Enchantement: in 2007 (Ariadne) en in 2009 (Venus & Adonis van John Blow), en natuurlijk de twee jubileumconcerten, in 2006 (25 jaar) en 2013 (30 jaar). Concert in de burgerzaal in Zutphen n.a.v. het 25 jarige jubileum Na een uitgebreid proces van zoeken naar een geschikte opvolger nam violiste Elin Eriksson in 2013 het stokje van Arwen over. In de tien jaar met Elin zijn we min of meer op de oude voet doorgegaan: ongeveer drie programma's per jaar met twee concerten per project. Memorabel zijn de twee concerten met een zelf samengesteld projectkoor en fantastische solisten: Messe de minuit van Charpentier (2015) en Venus & Adonis van John Blow (2018). De twee moeilijke corona-jaren ('20 en '21) heeft het Zutphens Barok Ensemble overleefd door in drie verschillende repetitieruimtes, in kleine groepen, te repeteren en later online dingen samen te doen. Helaas zijn in die periode wel een paar leden vertrokken. Ook moest het ensemble een nieuwe repetitieruimte zoeken in een financieel lastige tijd. Sinds 2020 repeteert het Zutphens Barok Ensemble in De Oase in Dieren. Het is bijzonder dat een orkest als het Zutphens Barok Ensemble er is en al zo lang bestaat: een orkest van amateurs die barokmuziek op (kopieën van) oude instrumenten spelen. In Nederland zijn slechts enkele van dit soort vaste barokorkesten. Onze spelers komen dan ook niet alleen uit Zutphen en omstreken, maar ook van ver daarbuiten. Het is fantastisch dat studenten en jonge professionals bij het Zutphens Barok Ensemble ervaring kunnen opdoen. Diverse barokhoboïsten en barokfagottisten hebben meegespeeld en zijn daarna uitgevlogen om hun professionele muzikale carrière te vervolgen. Inmiddels zijn de dertigers waaruit het Zutphens Barok Ensemble in de beginjaren bestond, vijftigers, zestigers en zeventigers geworden, met enkele uitschieters naar boven en naar beneden. Er zijn geen vaste leden meer van de eerste lichting en enkele oud-leden zijn inmiddels helaas overleden. Dat wil niet zeggen dat het ensemble met minder plezier, gedrevenheid en enthousiasme barokmuziek speelt. Maar verjonging van de leden is zeer wenselijk. Wij hopen dan ook dat een nieuwe generatie musici het ensemble komt versterken om in 2033 het vijftigjarig jubileum van het Zutphens Barok Ensemble te kunnen vieren. Geraadpleegde bronnen: - 'De (on)tijdsheid der dingen: kleine kroniek van de "oude muziek".' In: Sofie Taes, Het klavecimbel van Ligeti. 50 Jaar oude muziek in Vlaanderen, van Musica Antiqua tot MAfestival, Oostkamp: Stichting Kunstboek, 2013 - 'Ton Koopman en de authentieke uitvoeringspraktijk in Nederland', Ons Erfdeel Jaargang 52 (2009)